Ίρις Κρητικού: Fine Arts Expert!

Νάξος, Σκιάθος, Κυπαρισσία… Η Ιστορικός Τέχνης κι επιμελήτρια Ίρις Κρητικού, προτείνει τους πιο ενδιαφέροντες προορισμούς στους λάτρεις της Τέχνης.

Με αφορμή την ομαδική εικαστική εκθεσιακή εγκατάσταση ΤΑΠΙΣΕΡΙ στον Πύργο Μπαζαίου της Νάξου (Από 26 Ιουνίου έως 02 Οκτωβρίου 2022), το DELUXE συνομίλησε με την Ίρις Κρητικού, την Ιστορικό Τέχνης που βρίσκεται στο τιμόνι της.

Ανάμεσα στα πολιτιστικά της ταξίδια ανά την Ελλάδα η διακεκριμένη επιμελήτρια αναφέρεται στην Τέχνη, την ελληνική παράδοση, τα νέα ταλέντα, τη θάλασσα και το καλοκαίρι.

Τι είναι για εσάς η Τέχνη;
Τέχνη είναι η ανάγκη να μετατρέψουμε αυτά που βλέπουμε, ακούμε, διαβάζουμε, κατανοούμε και συναισθανόμαστε, σε ένα δικό μας ενεργοποιημένο έδαφος, κέλυφος, χάρτη. Σε ένα δικό μας απτικό, πνευματικό και συναισθητικό οργανικό πλαστικό πεδίο.

Είναι η ανάγκη οικειοποίησης, ψηλάφησης, ερμηνείας, ενόρασης, αποδόμησης, μεταποίησης κι επαναδημιουργίας του αχανούς σύμπαντος αλλά και του μικρόκοσμου που μας περιβάλλει. Είναι η ανάγκη να κατανοήσουμε τη ζωή, να εκφράσουμε και να γιορτάσουμε τον έρωτα, να εναντιωθούμε στη βία και τον ρατσισμό, να καταγγείλουμε τον πόλεμο, να θρηνήσουμε την απώλεια και τη συντριβή, να ξορκίσουμε τον φόβο του θανάτου.

Είναι οι αναγκαίες για την επιβίωσή μας εισπνοές ομορφιάς. Τέχνη είναι η καταγγελία των κακώς κείμενων, αλλά και πολιτική πράξη. Είναι η συμφιλίωση, o τρόπος ζωής και ύπαρξης που επιλέγουμε.

Σε ποια θέματα σας αρέσει να εστιάζετε περισσότερο;
Όσο μεγαλώνω, οι αρχικές σπουδές μου της αρχαιολογίας, συναντούν εκείνες της ιστορίας της τέχνης. Με αφορά συνεπώς ιδιαίτερα η έννοια της διαχρονίας. Και ταυτόχρονα, η κοινωνική υπόσταση του έργου τέχνης, και η χρήση του ή αναφορά του στην καθημερινή ζωή. Με επίκεντρο πάντοτε τον άνθρωπο, αγαπώ εξίσου τις διαφορετικές εκφάνσεις της τέχνης που είναι ικανές να παράγουν πρωτογενή και συναρπαστικά έργα. Είτε πρόκειται για ζωγραφική και γλυπτική ή φωτογραφία, είτε πρόκειται για κεραμική, ύφασμά ή κόσμημα, ξεκινώ πάντοτε από την ίδια κινητήρια δύναμη μιας νέας ανακάλυψης ή συνομιλίας.

Δημιουργία του Νίκου Κονιάρη από την έκθεση ΤΑΠΙΣΕΡΙ στον Πύργο Μπαζαίου στη Νάξο

Είναι γνωστή η αδυναμία σας στην τέχνη της ύφανσης, όπως είναι ξεκάθαρο κι από την έκθεση ΤΑΠΙΣΕΡΙ στον Πύργο Μπαζαίου στη Νάξο, της οποίας ηγείστε ως επιμελήτρια. Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σας με το συγκεκριμένο είδος;

Το ύφασμα και το νήμα, το κέντημα και η ύφανση, πάντοτε με ενδιέφεραν. Από παιδί είχα πρόσβαση σε αυτό, όχι ίσως πρωτογενώς αλλά μέσω του μελετητικού ενδιαφέροντος της μητέρας μου. Θυμάμαι σχετικές επισκέψεις σε μουσεία και εργαστήρια σε όποιον ελληνικό ή ξένο τόπο ταξιδεύαμε. Η ίδια η μητέρα μου τις τελευταίες δεκαετίες πέρασε στην πράξη και κεντά, έχοντας εκθέσει δουλειά της πολλές φορές σε μουσεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό και επιπλέον συμμετέχει στην παρούσα έκθεση. Στη συνέχεια ασφαλώς, το ενδιαφέρον αυτό ενισχύθηκε μέσω των σπουδών αλλά και των ενήλικων συναντήσεών μου με σημαντικούς εκπροσώπους του είδους. Στην ομαδική εικαστική εκθεσιακή εγκατάσταση ΤΑΠΙΣΕΡΙ, ο ιστορικός Πύργος Μπαζαίου και ο εξέχουσας ομορφιάς περιβάλλων εξωτερικός χώρος με το ξερικό τοπίο και τους διατηρητέους ερειπιώνες, ενεργοποιούνται ταυτόχρονα, υποδεχόμενοι δώδεκα ετερόκλητες νησίδες ύφανσης. Οι σύγχρονοι υφαντικοί τόποι των συμμετεχόντων εικαστικών, συνομιλούν με την ελληνική διαχρονική υφαντική παράδοση, ορίζοντας άλλους τρόπους, αναζητώντας νέα υλικά, επινοώντας αυτοδίδακτες μεθόδους χειρωναξίας και προτείνοντας νεωτερικά υφασμένα τοπία.

Η επιμελητική διαδικασία «ύφανσης» της έκθεσης, υπήρξε και αυτή εξίσου χειροποίητη με την πολύτιμη πρώτη ύλη της. Αγκαλιάζοντας κι εγκαλώντας στην πορεία σε συμμετοχή, τόσο τους στημένους παραδοσιακούς αργαλειούς και τις βελόνες από τα Καλά Νερά του Πηλίου ως τα περίχωρα των Χανίων, του Ηρακλείου και της Νάξου, όσο και τις συναρπαστικές προτάσεις κεντητικής και ύφανσης που έφτασαν από την Αθήνα και την Αγγλία. Συγκεντρώνοντας, εντέλει, ένα διακριτό μέρος του ανθού των Ελλήνων δημιουργών που επίμονα καταπιάνονται και πειραματίζονται με την κλωστή και το υφάδι, με φυσικές βαφές και φυτικά νήματα, με χαμηλόφωνα μοτίβα και ευτελή υλικά που μετατρέπονται σε πολύτιμα.

Δημιουργία της Μαρίας Κώτσου από την έκθεση ΤΑΠΙΣΕΡΙ στον Πύργο Μπαζαίου στη Νάξο

Τι διαφορετικό μας προτείνετε σε αυτήν την τόσο σημαντική έκθεση; Το κοινό συνεχίζει να ενδιαφέρεται για τη λαογραφική πλευρά της Τέχνης, έτσι δεν είναι;
Συντάσσοντας την εκθεσιακή δράση, οι συμμετέχοντες ενεργοποιούνται σε διαφορετικούς εσωτερικούς χώρους του Πύργου και διερευνούν τη μικρογεωγραφία του. Προχωρώντας σε επιμέρους διαδραστικές με τον χώρο κι οργανικές ως προς τη χρήση των υλικών υφαντικές εγκαταστάσεις με αισθητικές, πλαστικές και συμβολικές σημειώσεις και λύσεις στη διαδικασία και τις ανεξάντλητες δυνατότητες της ύφανσης. Χρησιμοποιώντας βαμβάκι, λινάρι, φυτίλι, τσουβάλι, μαλλί και μετάξι, σύρμα, υφάσματα, κλωστές, χειροποίητο χαρτί και χαρτόνι, γιούτα, σιζάλ, καλάμια και ξύλα, βαφές και κουρέλια, εξερευνούν, επαναπροσδιορίζουν και ανασυνθέτουν την υφαντική διαχρονία.

Η έκθεση Ξόμπλια, πλουμίδια & στολίδια που παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο στο Λαογραφικό Μουσείο Κυπαρισσίας είναι ένα ακόμα από τα πολύ σημαντικά «παιδιά» σας. Μιλήστε μου για αυτή.
Η έκθεση Ξόμπλια, που ευτύχησε να αγκαλιαστεί ως ιδέα από την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος και να φιλοξενηθεί κατά την πρώτη της εκδοχή το 2018, σε ιδανική εκθεσιακή συνύπαρξη με την ενδυματολογική συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, παρουσιάστηκε στη συνέχεια στην Ιστορική Οικία Λαζάρου Κουντουριώτη, παράρτημα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου το 2019 και με ένα διάλειμμα λόγω της πανδημίας, παρουσιάζεται τώρα με εξαιρετική επιτυχία στο λαογραφικό Μουσείο της Κυπαρισσίας, ενώ έχει επιπλέον βάλει πλώρη για το εξωτερικό. Η έκθεση που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή του ανθού των Ελλήνων δημιουργών που αντλούν έμπνευση από τη διαχρονία του παραδοσιακού ελληνικού ενδύματος, των πολύτιμων υλικών του και των μονάκριβων οργανικά συνοδευτικών κοσμημάτων του, αποτελεί μια μικρή γιορτή της ιστορίας και της καταγεγραμμένης μνήμης και ταυτόχρονα, έναν μικρό θρίαμβο της αισθητικής και μαζί, όλων των αισθήσεων.

Από την έκθεση Ξόμπλια, πλουμίδια & στολίδια στο Λαογραφικό Μουσείο Κυπαρισσίας

Με κύρια αφετηρία τα κειμήλια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, πολλά από τα οποία σπάνια όπως της Ίου, της Χίου, της Αστυπάλαιας και της Νισύρου, ή και πραγματικά μονάκριβα, όπως η ενδυμασία Ψαριανής, δωρεά του Νικηφόρου Λύτρα, ή η φορεσιά της Λήμνου και η «αρχαία στολή γυναικεία της Αμοργού», το βελουδένιο μοβ φόρεμα με τους διπλούς χρυσοκεντημένους αετούς και το πορτοφολάκι της κυρά-Φροσύνης, η περίτεχνη αθηναϊκή ενδυμασία της κόρης της οικογενείας Μπενιζέλου και η αυστηρή υδραίικη φορεσιά της Κονδύλως Μιαούλη, συλλέχθηκαν και αντιστοιχήθηκαν με γόνιμη ελευθερία αλλά διακριτή σύνδεση τα έργα των σύγχρονων Ελλήνων δημιουργών. Άλλα από αυτά, παλαιότερα φτιαγμένα, μα επιλεγμένα για την προφανή τους σχέση με τα μουσειακά αντικείμενα κοντά στα οποία αρχικά παρουσιάστηκαν κι άλλα φτιαγμένα με ενθουσιώδη έμπνευση και αφοσιωμένη προσήλωση, με αφορμή την έκθεση.

Τα Ξόμπλια των σύγχρονων δημιουργών, αντλώντας από μια πληθώρα πολύτιμων, φυσικών αλλά και ευτελών υλικών, που κυμαίνονται από τον χρυσό, το ασήμι, τον μπρούντζο, τον χαλκό, το φίλντισι, το ψηφιδωτό, το σίδηρο, το κέρατο, την πορσελάνη, το κεχριμπάρι, το χρώμα, το κερί και τις πολύτιμες ή ημιπολύτιμες πέτρες, το ξύλο, τη λάβα, το δέρμα, το γυαλί, τις παλαιές αποτμήσεις κεντημένου υφάσματος, την κλωστή και το χαρτί, ή ακόμη, το πλαστικό, τις χάντρες, τις τρέσες, τις κορδέλες, τη δαντέλα, τον σπάγκο, τον τενεκέ, τις εφημερίδες, τα φτερά, το αλουμίνιο ή το τύπωμα, μετατρέπονται σε χάρτινες παιδικές φορεσιές, σε ζώνες με τενεκεδένια καθρεφτάκια και σε αλαφροΐσκιωτα στέφανα γάμου, σε πλατιά βραχιόλια από πολύχρωμα υφάσματα και σε περίτεχνα στολίδια για τα μαλλιά, σε περιδέραια με διάτρητα τσολιαδάκια και σε μαγικά χαϊμαλιά, σε υφασμάτινα πετούμενα και σε κεντημένα στο χέρι τσαντάκια, σε πασουμάκια και υφαντά τοίχου από ψηφίδες και σε χάρτινα καπελάκια, σε κεφαλόδεσμους και κορώνες από μετάξι κι από νάιλον, σε κεντημένα με ασήμι  τσόκαρα του χαμάμ, σε μαγικά χαλιά, σε εκσυγχρονισμένες σαρακατσάνικες ποδιές και σε ολόσωμες χάρτινες φορεσιές της Ύδρας.  Η έκθεση Ξόμπλια, αποτελεί μια αναδίφηση στις εικόνες, τις φόρμες, τις αφές, τις μνήμες, τις εμπειρίες και τις διαχρονικές μας γνώσεις, μια απρόσμενη συνάντηση παλαιών και νέων πολύτιμων φίλων. Αλλά ταυτόχρονα, μία συνύπαρξη πολλών διαφορετικών «ιερών τεράτων» της σύγχρονης ιστορίας των εφαρμοσμένων τεχνών στην Ελλάδα και των νέων δυνάμεων, που επιβεβαιώνουν και ενδυναμώνουν την οργανική συνέχεια της επινοητικής πρωτογενούς δημιουργίας.

Μια ακόμα ξεχωριστή ομαδική έκθεση που επιμεληθήκατε φέτος το καλοκαίρι είναι και Η Άλλη Θάλασσα στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης Σκιάθου. Είναι η θάλασσα ένα από τα αγαπημένα σας θέματα έμπνευσης;
Η θάλασσα πάντα θα είναι θέμα όχι μόνο αγαπημένο αλλά ζωοποιό…Η έκθεση Η Άλλη Θάλασσα, πραγματοποιείται σε επετειακή διοργάνωση του Δήμου Σκιάθου με τη συμμετοχή σαράντα διακεκριμένων εικαστικών, στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης Σκιάθου, ως ελάχιστος φόρος τιμής στην Επέτειο Μνήμης των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή και έχοντας βασιστεί σε ένα αληθινό ιστορικό γεγονός: την  καθολική φυγή των κατοίκων της Αγίας Παρασκευής του Τσεσμέ, λίγο πριν τα τραγικά γεγονότα του 1922. Σώζοντας πλήθος ανθρώπων και διαφεύγοντας και οι ίδιοι με τα περίφημα αλιευτικά πλοία τους λίγο πριν την καταστροφή, αναζήτησαν μια νέα πατρίδα στη Σκιάθο. Τα περισσότερα από τα έργα, που με ελάχιστες πολύτιμες αρχειακές εξαιρέσεις υλοποιήθηκαν σχεδόν όλα για τις ανάγκες της παρούσας έκθεσης, αφορούν σε τρισδιάστατες και δισδιάστατες απεικονίσεις συμβόλων μνήμης της άλλης θάλασσας  ή πλωτών μέσων που αποτέλεσαν τον τρόπο μετάβασης και διάσωσης και ταυτόχρονα, τον τρόπο και το βασικό μέσο επιβίωσης από την επόμενη ημέρα. Τα σύγχρονα εκθέματα, τοποθετημένα ανάμεσα στα μουσειακά, είναι ιδιαιτέρως συγκινητικά: οικογενειακά κασελάκια ζωγραφισμένα με προικιά και ντυμένα με τάματα, αιωρούμενα ανεμολόγια από μαργαριτάρια και χάντρες, σκαριά από μπρούντζο, ξύλο, χαρτί, λαμαρίνα, καλάμι, σύρμα και άχυρο, ιστορίες μετάβασης και στιγμές πιασμένες στα δίχτυα, κελύφη γλυπτά από τιμόνι και σίδερο. Φιγούρες ανθρώπων, σκαριά χωρίς πρύμνη, ίχνη προσφύγων και ονείρων χαραγμένα στο χαρτί, φωτεινά εικονοστάσια μνήμης, φορτία προσφύγων βαμμένα λευκά, παλαιοί δίσκοι με τοπία του Κιόστε, μοντέλα σκαριών από σφένδαμο και πυξάρι, πολύτιμα αφιερώματα κατασκευασμένα με κεντίδια, ιερατικά υφάσματα και παλαιά κειμήλια, χράμια με πρόσφυγες και λουόμενους υφασμένους στον αργαλειό με νήμα και βότσαλα, ασπρόρουχα διασωσμένα από καταποντισμένα ερμάρια, πήλινοι μπόγοι φορτωμένοι με τα τραυματισμένα ιερά και τα όσια σε αναμονή αναγέννησης. φυλαγμένα κλειδιά των σπιτιών που έμειναν πίσω, φουστανάκια γαζωμένα με οικογενειακές φωτογραφίες και αληθινά παραμύθια του γλυτωμού, υφασμένα στον αργαλειό της συλλογικής μνήμης.

Ποια είναι κατά την άποψή σας η θέση της τέχνης στη μετά covid-19 εποχή, τον πόλεμο στην Ουκρανία κι όσα δύσκολα περνάμε ως κοινωνία;
Η τέχνη είναι μια πολύ δυνατή φωνή. Η τέχνη είναι η ηχώ της εποχής της. Η Τέχνη είναι επουλωτική, συντροφική, ενθαρρυντική και παγκόσμια. Και νομίζω ότι έχει αρθρώσει, έχει ενώσει, έχει βοηθήσει κι εξακολουθεί να βοηθάει πάρα πολύ.

Είναι το ελληνικό καλοκαίρι και οι τέχνες ταυτόσημες έννοιες;
Δε θα το έλεγα. Το ελληνικό καλοκαίρι είναι μάλλον μια ανοιχτή θάλασσα και μια φέτα καρπούζι, ένα βρεγμένο φιλί και ένα νυχτερινό γιασεμί, μία βραδιά στην Επίδαυρο ή μία Πανσέληνος του Αυγούστου.

Η κινητικότητα της δικής μας καλλιτεχνικής και φιλότεχνης «φυλής» με όχημα και αφορμή την τέχνη, ίσως ναι, ίσως αυτή να είναι ταυτόσημη με το ελληνικό καλοκαίρι. Και είναι σίγουρα σημαντικό που γίνονται τόσα σπουδαία σε διαφορετικούς τόπους, ζωντανεύοντας κι αγκαλιάζοντάς τους. Ας δούμε ωστόσο την τέχνη και την παρουσία της και μάλιστα σε συνδυασμό με τον εκπαιδευτικό της ρόλο για μικρούς και μεγάλους σαν μια ζωτική ολοχρόνια ανάγκη. Σαν έναν τρόπο ζωής και μια καταφυγή ανακουφιστική. Και μακάρι η τέχνη να εξακολουθεί να χαϊδεύει και να βοηθάει τα νησιά μας κι αφότου εμείς ως χαρούμενοι εκδρομείς τα χαιρετήσουμε το φθινόπωρο.

Εκτός από πολλές υποχρεώσεις, τι επιφυλάσσει για εσάς το υπόλοιπο του καλοκαιριού;
Πολλές κλεμμένες πολύτιμες προσωπικές στιγμές με βουτιές και εξερευνήσεις στα υπέροχα νησιά και τη θαυμάσια ηπειρωτική Ελλάδα όπου καλούμαι να βρεθώ για όσα επιμελούμαι. Και κυρίως συναντήσεις με πολύτιμους φίλους εκεί που αποτελούν πολύτιμους τοπικούς πολιτιστικούς πόλους-βράχους,  σταθερό λόγο επιστροφής και συναισθηματική δικλείδα ασφαλείας. Λίγη ενδιάμεση ξεκούραση στο καταφύγιο της Αίγινας… Και μια εξαιρετική οικογενειακή στιγμή – την αποφοίτηση της κόρης μου από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Θα είμαστε εκεί, για να μοιραστούμε τη χαρά της…

Κλείνοντας, ήθελα να σας ρωτήσω αν πιστεύετε ότι το μέλλον της ελληνικής τέχνης βρίσκεται σε καλά χέρια; Υπάρχουν νέοι, ταλαντούχοι καλλιτέχνες;
Ευτυχώς υπάρχουν πολλοί που δε σταματούν να με συγκινούν και να με εκπλήσσουν. Που αν κι ανοιχτοί στον παγκόσμιο άτλαντα της τέχνης κι ενεργά ενήμεροι για τα τεκταινόμενα στις μητροπόλεις του κόσμου, σέβονται, αγαπούν και ενεργοποιούν στο έργο τους τα ουσιαστικά συστατικά της γενέθλιας πνευματικής ρίζας και της ελληνικής παράδοσης. Το μέλλον της ελληνικής τέχνης ναι, σίγουρα βρίσκεται σε καλά χέρια!

Διαβάστε περισσότερα στο DELUXE magazine που κυκλοφορεί δωρεάν σε επιλεγμένα σημεία, ή πατώντας ΕΔΩ.